Енді бір-екі жылдан кейін, құдіретті Едіге күйші, қала, қалама – бәрібір, қара домбыраның иесі Елік болады! Бұған түйсігің жетпесе күйшілігің кімге дәрі! Осы халмен қара домбыраға бір, жалғыз ұлына бір қарап, өзімшіл жанға біткен бейшара көз біраз уақыт жаутаңдап еді – ешкім ештеңе ұқпады. Бұ кештен әрі өлермендікке салуды намысы, ары көтермеді; «несі бар,– деп түйді ең соңында,– адам шын тарығып, туарылғанда өзін өлімге де қияды ғой, күй тәтті болса сондай, жарық дүниедей-ақ шығар». Осы шешіммен талайдан дайындаған қысқа, астам үкімін ақыры айтып тынды:
– Ұлым, түсімде көсеу көріп жүрмін, асылы менің от, ошақ бағатын заманым келген болар, бұдан қайтып мен ұстамаймын, домбыра – сенікі, серік ет, қадір, қасиет тұт! Аманат! – Қарт көкірегіндегі дірілді басып, сәл кідірді де,– сенің әкең туатын жылы өзім... өз қолыммен ойып едім,– деп қосты. Сөз соңын аңыра күтіп, тым-тырыс қалған бала күйші мына асылдың қолына басы бүтін, әрі оп-оңай тигеніне қуанғанынан ырсалаңдай берді. Ал, қазан-аяқ жақтағы емен қара күбіге арқа таяй отырған ақ кемпір жылап жіберді.
3
Со бір жылы Едіге үй көрмей кетіп еді. Қар суымен Қарагер (бүгінгі қаракер айғыр соның тұқымы) атқа ер салған, содан боқырауда бір-ақ тыным алды. Күйші ғой, бұрын да, қайда жиын, той – сонда боп, үйге үйірімі шамалы-тын. Бірақ ол қыдырыс үш, жеті күннен аспайтын, кәдуілгі әнші, күйші, өнерпаздың ежелден сүйегіне біткен алаөкпе тірлігі болатын. Ал, о жолғы сапары тым алысқа сілтеді.
Ақ кемпірдің «ақ келін» атана бастаған заманы. Едіге десе ел ішкен асын жерге қояды. Оның кезбелігі хақында да жұрт, әсіресе, әйелдер жағы қырық түрлі қауесет таратып жүрді: «кеткен де сыңғыр мен сылдырды тауысам деп, қызығы басылғасын келеді ғой, қайда барады». Жұбатқан сиықтары. Көбіне-көп өстіп, жас келіншектің жанына тие, әдейі маймөңкелесіп жатты. Қайраты, дәулеті қайтқанмен, ауыз дуасы әлі де жетіп тұрған Ыбыраш қажының кенже қызына әлгіндей қаңқу әсер етіп жарымаған-ды. Есіл сөздері желге ұшқан әйелдерге күйшінің соңғы уақыттағы «қаңғырысы» жақсы желеу болды: олар енді тұспалды, емеурінді қойып, тәжірибесіз жас жанға аужайларын ашық айтысты:
– Сәрсенбімен сәрсенбі – сегіз, бейсенбі... бүгін күн не?
– Жұма.
– Желегі желбіреген жас иісті тастап... бұндай оясызды көрсем-көзім шықсын!
– Әйтеуір, әтекемнің «ақ келінін» бірдеңеге ұрындырмаса неғылсын. Құдайға шүкір, шалымызды жаман етіп қайтесің, ондай жел-қабаздығы жоқ. Бәйбішесіне де шаруа жайымен ғана кіріп шығады.
– Иә, ана иманды болғыр төрт қатынға Алланың апаты ала-бөле келді деймісің, мынаның осы қылығына шыдамай күйіктен өлген де бишаралар.
Көбінің көз жанары таңдану мен үрейге толы. Келе сала «ақ келін» атанған қажы қызына бұрынғыдай күндеп, күйіп емес, аяп, есіркеп қарасады. Шеттерінен кішік, ілтифат-ізетшіл. Бәрі «ақ келіннің» қасын бағып, қабағына жалтақтайды. Маңдайы сәл жиырылса жандары қалмайды. Бір жері ауырмай ма? Түнде жайсыз түс көрген жоқ па? «Басың шикі, көресің әлі, өмір деген осындай, еркек сықылды құбылып тұрады». Мұның бәрі сырт қарағанда, көңіл аулау, жақсылық құсап көрінгенімен, рас мағынасында, жаны тәкаппар, пәк жанды қорлау, кірлету екенін желекті бас ілкіде ұға алмады. Ықылас-ниеттің осынша молдығын ол өз басының қадір-қасиеті ғып білді, қылық-мінезінің жұғымдылығы санады. Әуелі ақ жаулықтылардың мұнша тез өзгерген қарым-қатынастарына таңданудың өзіне арланған, артынша жаратылысынан жылы, адал жүректе тек қуану, сүйсіну сезімі ғана қалды.
Өмірлік қосағын әлдекім алыстан орағыта, тұспалдап жамандай бастағанда, алғашқы күндері, көкірегі шым ететін, бірақ өзіне қаралай жаны ашып жүрген жыныстастарына өкпе артып, не қарсы бірдеңе айтып тастауға батпады, көңіл қалдырысудан қорықты. Әрі бүкіл жан түкпірінде Едігені мақтан ету сезімі бар-ды, соны ашып, айдай әлемге жария жасаудан тайсалды, тағы да ерінің іш, пиғыл тазалығына, өнеріне сенді, әсіресе соңғысына – өнерге иланды. Анандай күй шерте алған адам... әй, әйел жұрты тым әлсіз жұрт-ау! Өздерінің осалдықтарын азаматтың айнығыштығы деп біледі. Неткен ұятсыздық! Күлдана өстіп түйді. Осыған өз қара басының ажар, ақылына деген құрметі қосылғанда ауыл әйелдерінің күдік, жорамалына іштей күліп қана қараған.
Ол жолы Едіге он бес күннен соң оралды. Екінді уақыты еді, есік алдында самаурын салып тұрған, қабақ астынан шыға келген жалғыз аттыны танып, мама ағашқа қарай қалай ұмтылғанын аңғармады, Қарагердің шылбырынан ала беріп, артына қайырылған; ауылдың ақ жаулықтылары жапырлай өзіне қарап тұрғанын көргенде бет-жүзі ду етті. Мына қылығының үлкен-кішісі бар ауыл көзінде келіссіз, тіпті ерсі танылғанын сонда барып түйсінді. Содан да сақал-мұрты өсіп, жүдеп, тотығып кеткен сүйікті бетке ұрлана бір жаутаң етіп, Қарагердің сұйылып қалған жалынан жалғыз-ақ сипауға ғана батылы жетті.
Күйшінің қабағы қату тәрізденді. Қатынға сыр ашпайтын қазақтың ежелгі салтынша тіс жарып ештеңе айтпа