ƏЙ, ҚЫЗ!

– Əй, қыз, шанышқы əкел!
Даяшы терезе көзіндегі тапал орындықта отыр. Жанында қолын қусырып түрегеп тұрған қыз ба, келіншек пе, өзінен егделеу біреуге əлдене айтады. Анау ауық-ауық сол жақ
бетінің ұшын үзе шымшып қойып қызара күлімсірейді, сонсоң, қалың ерінін жымқыра тістеп, қайта жымияды. Екеуінің
де алдарына байлаған күлəңкөр алжапқыштары бар. Қыз əр
сөзден кейін бір күледі. Сөзін күлкісімен бедерлеп, безеп
өткізетін тəрізді. Менің жаңағы тұрпайы сұрағыма қыз жалт
қарады. Оның да сұрқай өңі көгеріп жүре берді. Осы отырған
жеріңде қайтсем екен дегендей басымнан бақайыма шейін
барлап шықты. Кенет, бір нəрсе ойына түскендей танауынан
бір күлді де, қараң-құраң қозғалып орынынан тұрды. Ирекирек екі шанышқыны əкеп тастай салды:
– Пажалстаңыз!
– Бəрі осыдан, – Сұңғат басын шайқап тамағын кенеді, –
əй, қыз дегеннен басталған... Қайтсін енді, байғұс қой, байғұс... Мен елең ете қалдым: Сұңғат – анау-мынауды əңгіме
көрмейтін жігіт. Қызметі де ұсақ-түйек емес: аудандық газеттің білдей редакторы. Ескі жолдас. Əйелінің ауруханада жатқанын айтып, самолеттен түскен бойда маған қонақ үйден
орын сайлатты да, осында, асханаға шақырып əкелген беті.
– О не? Айт, қызық па? – деп елпілдедім мен, туған ауылына жақындаған сайын ұшқалақтана беретін белгілі бала
мінезбен, – бірдеңе болған ғой, шамасы. Қызық болса...
– Қайдан қызық болсын! Сендер осы елге екі-үш жылда бір соққанда қызық іздеп келесіңдер ме? Қызық... қызық.
Қызық емес, қасірет бұл, трагедия! Білдің бе, тра-ге-ди-я! –
Сұңғат реніш білдіреді.
– Мейлің ендеше. Өзің біл! – Сұңғат алдындағы асын
жартылап жеді де, бетіме қарап күліп жіберді. Қолын сүртіп,
тəрелкесін ысырып қойды.
– Былтыр күзде... ол енді ұзақ əңгіме... Дəл осы жерге
біреу келді. Ол отыра бергенде шегесі босап қиюы қашқан
ағаш орындық ойбайлап қоя берді. Айналасына алара бір қарады, бірақ ешкімге көзі түскен жоқ. Столды жұдырығымен
түйіп қап, қарлыға айқайлады:390
– Бұл елдің асы қайда? Мен онда да əйелді ауруханаға
салып қойғам.
– Анау столда, – Сұңғат ең шеткі столды мұрынымен көрсетті, – отырдым. Даяшы екі-үш тəрелкені бірден əкеп, жаңағы адамның алдына жайды. Қасық беруді ұмытып кетіпті.
Қонақ, тағы айғай салды:
– Əй, қыз, қасық əкел! Өй... – деп түсініксіз бірдеңе айтты. Неге екенін білмеймін, мына қыз соған қатты шамданды. Жалпы, əйел халқы ұрсысуға таптырмайтын халық қой,
қонағының бурыл шашына, аса маңызды түр-келбетіне түкірген жоқ, боратып бақты. Қазіргідей емес, терісінің бір
тарылып жүрген шағы болса керек, отағасыны омырып жеп
барады. Қасық, аяқтың салдыры да көбейіп, асхананың іші
ың-жың боп кетті.
– Фиадал! «Əй, қыз! Əй, қатын!». Жаман үйренген!
Міне, барлық шатақ осыдан шықты. Жаңағы гүж қара
атып түрегелді. Көкірегі көріктей боп кеуіп, ыс-пыс етеді. Налығаны, қорланғаны сондай, жылап жіберер ме екен деп ем.
Еркек қой, жыламады. Ыза, күйініштен сасып қалды. Жуан,
мыртық саусақтары қалтырап, жөн жоқ, жосық жоқ, айналасын, үсті-басын қармайды: ілінер ештеңе таппайды. Бір мезгілде өз көкірегін өзі дүңк еткізіп түртіп кеп қалды:
– Мен... мен пиадал ма? Мен пиадал екемін ғой, солай,
а?! Бұрын неғып байқамағансыңдар, а?! Мен... он жасымда
соғысқам Сəбет үкіметі үшін! Халық үшін қан төккем мен!
Ылғи көк мұрын! Оқыдық деп! Білеміз деп! «Пиадал!». Əй,
қыз! «Жаман үйренген!». Иə, мен жаман үйрендім, Сəбет
үкіметінің арқасында...
Бəкең (аты Бəйкен екен) күйіп-пісті. Сары күздің шуақты
күндерінің бірі еді. Сары жапырақтар ойқы-шойқы алақандарымен əйнекті сипап-сипап алады. Комбинезондарына сазбалшық, ақ кіс шашыраған екі-үш əйел, бір еркек кеп есік
жақтағы ең шеткі столға дабырласа отырып жатыр. Екі даяшы, манағы күйі, бізге анда-санда бір қарап қойып əңгіме
соғады.
– Əбед уақыты жаңа басталды ғой, – Сұңғат сағатына
қарайды, – асықпа, шəй ішіп алайық. Қыздар, бір шəйнек
шəй болса...
– Содан?391
– Содан... қай жерге келіп едім, əлі... иə, Бəйкен ақсақал
күйіп-пісті. Асханада ол күні де кісі көп болмайтын. Бəріміз
жабылып гүж қараны əрең бастық. Біреулер: «Көргенсіз,
əкеңдей кісінің бетінен алып», – деп қызға ұрсып жатты.
Біреулер «Осы күнгі адамның жаны тырнағының ұшында
тұрады-ау, оның несіне кейиді, содан пиадал бола ма», – деп
күбірлесті. Бəкең сəл саябырлағанмен, басыла алмады. Ескі
орындықты шиқылдатып олай бір, бұлай бір ауытқып, ойқанып тыншымады. Ақыры столды жұдырығымен тағы бір салып, атып тұрды:
– Мен... мені халық алдында масқара ғып. Əскарбит етіп...
көрр-сетем мен сендерге!
Осыны айтты да, торсаңдап барып есіктен шықты. Сендер деп кімдерді мегзегенін түсіне алмай аң-таң қалдық. Даяшыларға шығар. Кеңсеге келсем, диванда Бəкең отыр. Менің
де асханада болғанымды аңғармағаны бірден сезілді: ғұмырында бірінші көрген кісіше амандасты. Кіріп келгенімде
диванда отырған күйі қопарыла қолын созды, тұрған жоқ.
Сосын қалтасынан орамал алып терін сүртті. Сосын ентікті.
Сосын бетіме қарап кешіре, еркелете жымиып алды. Сосын:
– Ал, бала, мені білетін шығарсың? Мен Бəкеңмін, яғни
Байкең, сен жаңадан келдің ғой, осы ел біледі. Біз де халыққа еңбек қылған адамбыз? Іһімм... Іімм, – деді. Өз есімін